تامین مواد اولیه در دو دوره اقتصادی که رشد اقتصادی در ایران منفی بوده است به عنوان یک چالش اصلی مطرح بوده است که این موضوع سیگنال مهمی برای شاخص های مرتبط با جهش تولید می تواند مورد بررسی قرار گیرد. به گزارش اگزیم نیوز نگاهی به دو دوره سال های 92-1391 و همینطور سال 98-1397 نشان می دهد در هر دو دوره تامین مواد اولیه در هر دو بخش واردات و بورس کالا با چالش های مهمی روبرو شده است که باید گفت این موضوع شاید چالش اصلی تولید بعد از یک جهش ارزی بوده است. به عبارتی رشد نرخ ارز باعث افزایش شدید قیمت مواد اولیه در هر دو بخش وارداتی و داخلی شده و در نتیجه کاهش تولید، تعطیلی خطوط تولید و کاهش رشد اقتصادی به وقوع پیوسته است.

این موضوع به خصوص در بخش صنایع پایین دستی به وضوح مشاهده شده است. در هر دو دوره مورد بررسی افزایش قیمت مواد اولیه در بورس کالا باعث شد رقابت شدید خرید در این بازار ایجاد شود. این رقابت باعث ایجاد رانت های بزرگ در بازار مواد اولیه شد که به رشد درآمدهای دلالان در این بازار منتهی گشت اما تولیدکنندگان را با چالش های بزرگی روبرو کرد. به عنوان مثال در سال 1397 رشد قیمت مواد اولیه در بورس کالا باعث شد قیمت محصولات فولادی، پتروشیمی، فلزات پایه و ... همگی بین 48 تا 75 درصد افزایش یابد.

این رشد قیمت در بورس کالا نیز دیده شد اما اختلاف قیمتی بین بورس و بازار آزاد از یک سو و موانع حوزه سامانه بهین یاب از سوی دیگر تامین مواد اولیه را برای تولیدکنندگان واقعی به شدت سخت کرد و همین موضوع به کاهش تحرک تولید منتهی شد.

از سوی دیگر تولیدکنندگان واقعی به ناچار به جای خرید مواد اولیه از بورس کالا به بازار آزاد رجوع کردند اما احتکار مواد اولیه در این دو دوره و میل شدید به صادرات مواد اولیه از سوی دیگر باعث مبود مواد و رشد شدید قیمت ها شد. در نتیجه خطوط تولیدی در کشور متوقف شد و مشکلات رشد اقتصادی آغاز شد.

از سوی دیگر واردات مواد اولیه نیز به دلیل افزایش شدید قیمت ارز و محدودیت های تخصیص ارز با مشکل روبرو شد کهشرایط را برای تامین مواد اولیه از این کانال نیز با مشکل روبرو کرد. متاسفانه دولت نیز به دلایلی مانند محدودیت در رشد قیمت در نتیجه افزایش قیمت مواد اولیه مانع از بهبود قیمت تمام شده شد که این موضوع در هر دو دوره باعث ورشکستگی بسیاری از بنگاه های اقتصادی و ثبت رشد اقتصادی منفی شد.

باید به این نکته نیز اشاره کنیم که در هر دو دوره انتقالات ارزی برای خرید مواد اولیه نیز به معضلی بزرگ تبدیل شد زیرا در هر دو دوره رشد ارز به دلیل فشار ناشی از نقل و انتقالات ارزی آغاز شده بود در نتیجه کانال های خرید مواد اولیه از طریق واردات مسدود شد و درنتیجه راهی برای تولیدکنندگان جز کاهش سطوح تولید باقی نماند.

در هر دو دوره مسایل ذکر شده باعث رشد شدید شاخص بهای تولید تا نزدیک به 50 درصد شد و این موضوع روی قدرت خرید و سطح مصرف اثر منفی به همراه داشت. در این بین به نظر می رسد ثبات نرخ ارز برای تامین کافی مواد اولیه بسیار موثر است و از آنجا که در شرایط تحریمی قرار داریم بسیار حائز اهمیت است که دولت روی کنترل بازار ارز و تامین مواد اولیه از کانال های داخلی و وارداتی تمرکز کافی داشته باشد.